Vezni: ـَفَاعَلَ يَتَفَاعَلُ تَفَاعُلَا mevzunu: تَبَاعَدَ يَتَبَاعَدُ تَبَاعُدًا Alameti: Sülasi bir fiilin bu baba nakledilmesi için sülasi mücerret fiilin başına bir ( ت )ta, fael fiili ile aynel fiili arasına birا ) (elif ziyade edilir.
Binası: müşareket ( bir işte ortaklık) içindir. Bu müşareket iki kişi ile çok kişi asasında olur.

A ) İki kişi arasındaki müşareket: ( تَبَاعَدَ زَيْدٌ عَمْرًا ) Zeyd Amr’dan uzaklaştı.

NOT:

1- Bu bab ile ( مُفَاعَلَ ) mufaale babının iki kişi arasında olan müşareketi arasındaki fark şudur: ( مُفَاعَلَ ) babı muayyen faile isnat olunur. ( تَفْاعُلْ ) babı ise muayyen olmayan faile isnat olunur. Mesela Zeyd Amr’ı daha çok dövse ( ضَارَبَ زَيْدٌ عَمْرًا ) denir. Eğer dövmek her iki taraftan aynı ise ( تَضَارَبَ زَيْدٌ عَمْرًا ) denir.
B ) çok kişi arasındaki müşareket: ( تَصَالَحَ القَوْمُ قَوْمًا ) kavimle kavim sulhlaştı.
2- (مُفَاعَل ) babının mutavaatını ifade etmek içindir( بَاعَدْتُهُ فَتَبَاعَدَ ) onu uzaklaştırdım, oda uzaklaştı ( تَفَاخَرَ حَسَنٌ ) hasan kendi kendine övündü, kibirlendi.
3- İzhar (kendisinde olmayanı var göstermek) ifade etmek içindir. ( تَمَارَضْتُ ) hasta olmadığım halde hasta gibi göründüm ( تَنَاوَمَ وَ تَغَافَلَ ) uyur ve dalgın göründüm.
4- Fiilin tedricen (yavaş yavaş) meydana getirdiğini ifade eder ) ( تَوَارَدَ الطُّلاّبُtalebeler (peyder pey) geldiler
5- Lazımı ifade eder ( تَعَالَي المَاءُ ) su yükseldi

NOT:
a- Bu babdan olan (تَعَالَي ) fiili tenzih ve takdis makamında Allah ismine kullanılır ve arkasından genellikle ( تَبَارَكَ ) fiilide bulunur. Bu iki fiil çekim yapılmaz ve Allah tan başkası için kullanılmaz.
b- Bu babdan olan ( إثَّاقَلَ ) aslında ( تَثَاقَلَ ) idi ( ت) ile ( ث) nin mahreçleri yakın olduğundan ( ت ) yi (ث ) ye kalb ettik ( ثَثَاقَلَ ) oldu. Bir kelimede aynı cinsten iki har bulundu ikisi harekeli, idgamı vacip. İdgam yapmak için birinci ( ث ) nin harekesini hazf ettik birinci ( ث) sakin ikincisi harekeli oldu. Bunun için idgam ettik. İkinci ( ث ) ye idgamdan dolayı bir şedde verdik. Sakinle başlamak mümkün olmadığından evveline bir hemze-vasıl getirdik (إثَّاقَلَ ) oldu.
Bu fiilin çekimi:
اِثَّاقَلَ يَثَّاقَلُ اِثَّاقُلاً فَهُوَمُثَّاقِلٌ وَذَاكَ مُثَّاقَلٌ لَمْ يَثَّاَقَلْ لَمَّايَثَّاقَلْ مَايَثَّاقَلُ لايَثَّاقَلُ لَنْ يَثَّاقَلَ لِيَثَّاقَلْ لاَيَثَّاقَلْ اِثَّاقَلْ لاتَثَّاقَلْ
c- ( تَفَاعُلْ ) ve ( تَفَعُّلْ)bablarına nakledilen sülasi mücerret fiiller (ت ث د ذ ر س ش ص ض ط ظ ) harflerinden biriyle başlı yorsa bu babdaki ziyade olan ( ت ) bu harflere idgam edilir ve başına hemze-i vasıl getirilir bu idgamı yapmak ta, yapmamak ta caizdir. ( ذَكَرَ ‘ تَذَكَّرَ ‘ دَذَكَّرَ ‘ إذَّكَرَ ‘ يَذَّكَّر ‘ إذَّكُّرًا ) fiil üzerinde bu işlem yapıldıktan sonra mastarı bu vezinde gelir. Bu babla ilgili bu konuyu "BİNA" adlı kitabımızın sonunda yer verdiğimiz i’laller bölümümdeki 30. kurala bak.