Sosyal Bilimler Dergisi Cilt:9, Sayı:2, Ekim 2011
Prof. Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı
325
CBÜ SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ Yıl : 2011 Cilt :9 Sayı :2
ABDÎ’NİN GÜL Ü NEVRÛZUNDA MÛSİKÎ TERİMLERİ
Mehmet ALTUNMERAL
Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Doktora Öğrencisi
ÖZET
Abdi XVI. yüzyılda yaşamıştır. Devrinin padişahları Sultan II. Selim ve Sultan
III. Murad’a eserler sunmasına rağmen yeterince meşhur olamamış ve biyografik
kaynaklarda kendine bir yer bulamamıştır. Henüz ulaşamadığımız bir divanı ve dört
mesnevisi olan şairin Sultan III. Murad’ın isteği ile yazdığı Gül ü Nevrûz’u mutlu son
ile biten bir aşk mesnevisidir. Toplamda 2320 beyit olup tek yazma nüshası Manisa İl
Halk Kütüphanesinde 2714 numarada kayıtlıdır. Bu çalışmada mesnevi içerisinde
geçen musiki terimleri hakkında bilgiler verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Abdî, Gül ü Nevrûz, musikî
MUSIC TERMS IN ABDÎ’S GUL AND NEVRÛZ MATHNAWI
ABSTRACT

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/7 Fall 2009
TÜRK EDEBİYATINDA MİHR Ü MÜŞTERÎ
MESNEVİLERİ VE MÎRÎ’NİN MİHR Ü MÜŞTERÎ’Sİ
Mustafa ARSLAN
ÖZET
Bu yazıda Mihr ü Müşterî mesnevîlerinin kaynağı
ile ilgili bilgi verilmiş ve Türk edebiyatında yazılan Mihr ü
Müşterî’lerden kısaca söz edilmiştir. Araştırmanın önemli
bölümünü Mîrî (Kiçi Mîr-zade Seyyid Yahya Hüseyin,
öl. 1008/1599)’nin Mihr ü Müşterî’si oluşturmaktadır.
Daha önce üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış
olan mesnevînin tam metni tarafımızdan okunmuştur ve
yayın aşamasından önce ilk defa bu yazıda
araştırmacıların dikkatine sunulmaktadır. Mesnevî İranlı
şair Assâr (Şeyh Muhammed Assâr-ı Tebrizî, öl.
784/1382)’nin aynı addaki eserinin tercümesidir. Bu
mesnevînin diğer çift kahramanlı klasik aşk
mesnevîlerinden ayrılan yönü her iki kahramanın da
erkek olmasıdır. Eser, Türk edebiyatı ile İran edebiyatı

İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası Sayı 20 (2012-1) 115-143 115
Ahmed-i Şamlû ve Şi’r-i Sepîd
(1304-1379 hş./1925-2000)
Nimet Yıldırım*
Özet: Ahmed-i Şamlû, çağdaş İran edebiyatının en büyük şairlerinden
biri olarak bilinmektedir. Gerçekte bir halk şairi olan Şamlû bütün hayatı
boyunca halkının özgürlüğü için, halkının olumsuzluklar karşısında direnişini
övgüyle dile getirmek için elinden geleni yapmış ve şiirlerini de bu konularla
ilgili olarak kaleme almıştır.
Çağdaş İran şairleri arasında sadece Nimâ’nın bir tarz sahibi ve ekol öncüsü
olduğuna inanan Şamlû, diğer şairleri onun ya da daha önceki dönemlerde
yaşamış şairlerin takipçisi olarak kabul etmektedir. Ona göre şiir, tamamıyla
sanatçının duyguları ve iç dünyasında oluşturduğu düşüncelerinden dizelerine
yansımasıdır.
Ahmed-i Şamlû, roman, hikaye ve tiyatro dallarında da eserler vermiş,
klasik metinlerin tashihiyle de uğraşmış, çocuklar için yabancı dillerden

PERVÎN-İ İ'TİSÂMÎ VE ŞİİRLERİNDE KADIN
KONUSU
Güller Nuhoğlu*
Özet
Bu çalışmada Meşrûtiye t Devri İran Edebiyatı şairlerinden Pervîn-i İ'tisâmî,
hayatı ve şiirlerindeki kadın konus u incelenmiştir.
Anahta r Kelimeler : Pervîn-i İ'tisâmî, şiir, kadın, Meşrûtiye t Dönemi.
Summar y
Pervîn-i İ'tisâmî is on e of the Persian poe t in the period of Costitutional
Monarch . In this study we hav e deault with he r life and the theme of woma n in
her poems.
K e y words: : Pervîn-i İ'tisâmî, poet, woman , the period of Costitutional
Monarc h
Meşrutiyet devri İran şiirinin belki de bütün İran şiirinin en büyük kadın
şairlerinden biri olarak kabul edilen Pervîn-i İ'tisâmî aslen Azerbaycanlı bir
anne ile Aştiyânlı1
bir babanın kızı olarak 25 İsfend 1285 hş. (15 Mart 1906) de
Tebriz'de dünyaya geldi. 1921 (1912) yılında ailesinin Tahran'a yerleşmesiyle
babası Mîrzâ Yûsuf Hân-i Âştiyânî2
ve özel öğretmenlerin gözetiminde başladığı
ilk tahsilini Tahran'ın ilkokullarının birinde3

Cumhuriyet Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi
Cilt: VII / 1, s. 249-279
Haziran-2003-SİVAS
ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİ VE İSLAMLAŞMASINDA TASAVVUFÎ ZÜMRE
VE AKIMLARIN ROLÜ
Kadir Özköse
kozkose@cumhuriyet.edu.tr.
Anahtar kelimeler: Anadolu, İslamlaşma, Tasavvuf , Mevlevilik, Horasan
Erenleri, Ahilik, Kolonizatör Türk Dervişleri
ÖZET
On iki ve on üçüncü yüzyıllar Anadolu’da Türkleşme ve İslamlaşmanın
gerçekleştiği dönemlerdir. Anadolu’nun Türk ve İslam yurdu haline gelmesinde pek
çok etken vardır. Bunlardan biri de tasavvuf ve tasavvufi zümrelerdir. Ahmed Yesevî,
Mevlana, Hacı Bektâş-ı Veli ve Yunus Emre gibi sufiler Anadolu insanının hâmîsi
hâline gelmişlerdir. Yeseviyye, Mevleviyye, Kübreviyye, Sühreverdiyye ve Rufâiyye
gibi tarikatlar ise zaviyeleri ile Anadolu’nun mamur hâle gelmesinde önemli roller
üstlenmişlerdir. Anadolu Müslümanları genelde tasavvufa meyyal zümrelerdir.
Zaviyeler Anadolu insanının buhranlı anlarında sığındığı liman hâline gelmiştir.

.-.aA..;.ıIJ.."J•...JTUül[lrkli.LjYY.laLLt.dıA.ı:ırau.stwlrı:ıımllllaIlllJaLLrıuE~n~stjw·tJ.liüsllliju.Dts;e.ı..ırg;.ııjsILi"",S!lI;aYı:.ı'..r<24:L",1;E.ı..rzr..ıluwruıı.ıwIL.i&l20Iıı014 --=-.99­
İRAN TÜRKLERİ VE İRAN TÜRK EDEBİYATl
Dr. Ali KAFKASYALI·
ÖZET
Bu makalede, İran Türkleri'nin yerleşim yerleri, nüfusları,
edebi ve kültürel gelişimleri, Türkiye ve diğer Türk toplulukları
ile sosyal, edebi ve kültürel etkileşimleri, başlangıcından
günümüze kadar bu bölgede yaşamış ve yazmış edebi şahsiyetler
ve onların eserleri değerlendirilmiştir. Ayrıca kurulan edebi ve
kültürel topluluklar onların yayımladığı Türkçe dergi ve gazeteler
ele alınmıştır.
ya'nın sinesinde hayat bulan Türk milleti, zaman içinde dünyanın dört
ir yanına yayılmış, birçok coğrafyada vatan tutmuştur. Kimi yerlerde
obalar, oymaklar, kimi yerlerde devletler, imparatorluklar oluşturmuştur. Gittiği her
yere Türk soyunun kültür ve medeniyetini götürmüş, büyük hizmetler sunmuştur.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 4/6 Fall 2009
EBUBEKİR NUSRET’İN SÂİB-İ TEBRİZÎ ŞERHLERİ
Osman ÜNLÜ
ÖZET
Sebk-i Hindî’nin en önemli temsilcilerinden biri
olan Sâîb-i Tebrizî’nin Türk Edebiyatı üzerinde büyük bir
etkisi vardır. Bu yazıda Sâib-i Tebrizî’nin divânına
yapılan en önemli şerhler olmasına rağmen şimdiye
kadar tam olarak ele alınmayan Ebubekir Nusret’in
şerhleri hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sâib-i Tebrizî, şerh,
Ebubekir Nusret.
NUSRAT ABU BAKR’S COMMENTARIES
OF SAIB-I TABRIZÎ
ABSTRACT
Sâib-i Tabrizî, who is one of the most important
represantatives of Indian Style, has a great effect on the
Turkish Literature. In this article, the aim is to give
information regarding Nusrat Abu Bakr’s commentaries
which are the most important commentaries of Diwan of
Saib-i Tabrizi even though they are not fully examined
until now.

Ali Osman COŞK
SAKİNAMELER "VEKAFZADE FAİzİ'NİN
-SAKİNAMESİ
Saktname; içki meclisini, içkiyi (şarabı), içki dağıtan vey.a s
güzeli (sakiyi), hanende (okuyucu) ve sazende (çalgıcı)leri, mecli
eğlenceleri, meclisin örf ve adetlerini mecazlı ya da gerçek olarak anı
manzum eserdir.
Sakinamelerin ilk örneklerini Arap edebiyatında görmekteyiz. A
edebiyatında sakiyi ve şarabı öven şiirlere "hamriyye" denilmektedir. i
ve içki meclisinden, sarhoşluktan bahseden bu şiirlerin başlangıcı "'Cihil
devrine kadar iner. Trab b. Abdülbekr (Ö1.560), Antere b.Şeddad (1), A
el-Ekber (Ö1.629), Cebid b.Rabia (Ö1.661)... gibi 'şairleri zikredebiliı
İslamiyetten sonra, özellikle Emeviler ve Abbasiler zamanında hamri
türünde önemli eserler verilmiştir. Yalnız, Arap edebiyatında ger , ,
anlamda "sakiname" örneğini Şemseddin Muhammed en-N aveci (01.141
"Hılbetü'l-Kümeyt" adlı eseriyle vermiştir.
Arap edebiyatı şairlerinden etkilenen İran edebiyatı şairleri

HAYYAM VE RUBÂÎLERİNİN TÜRK EDEBİYATINA YANSIMALARI*
Prof. Dr. Ahmet MERMER
Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
ÖZET
Bu makalede kendi ve rubâileri değerlendirilmiş olan Ömer Hayyâm, gerek İran,
gerekse Dünya edebiyatlarında önemli bir şahsiyettir. Bilim adamlığının yanı
sıra şâirliğiyle de enteresan bir kişidir.Rubâî nazım şekli onun adıyla özdeşleşmiştir.
Ömer Hayyâm’ın rubâîleri, hayatın gerçeklerini yansıtan ruh ürperişleridir.
Ömer Hayyâm’a isnat ettirilen rubâîlerden dolayı da şiirleri yanlış anlaşılan,
yanlış yorumlanan bir şâirdir.
Türk Edebiyatında önemli bir yeri olan bu şiir tarzının gelişim çizgisi incelendiğinde t
asavvufî konulardaki rubâîlerde Mevlânâ, diğer serbest konularda yazılmış rubâîlerde H
ayyâm etkisi görülür.
Hayyâm’ın rubâîlerini devam ettiren en önemli Türk şâiri Yahya Kemâl’dir.
ABSTRACT
Ömer Hayyâm who
was evaleted himself and his rubâies in this essay, is a precious poet in the worldwide as wel

ATTÂR'IN İLÂHÎ-NÂMESİ'NDEKİ İKİ HİKÂYENİN
ANADOLU MESNEVİLERİNDEKİ İZLERİ
*


Nezahat ÖZTEKİN**
Özet
Mevlânâ’nın Anadolu sahasında Farsça kaleme aldığı Mesnevî’sinin yine aynı sahada
kendisinden sonra çeşitli şâirlerce yazılmış Türkçe mesnevîleri şekil ve konu olarak
etkilediği bilinmektedir. Mevlânâ’dan 2-3 asır önce yaşamış, İran edebiyatının klâsik
şâirlerinden Ferîdüddîn-i Attâr ise başta Mantıku’t-Tayr adlı eseri olmak üzere İlâhî-
nâme, Tezkiretü’l-Evliyâ gibi eserleriyle hem Mevlânâ’yı hem de Mevlânâ’dan sonraki
Türk şâirlerini etkisi altında bırakmıştır. Bu çalışma çerçevesinde Attâr'ın İlâhî-
nâmesi’ndeki iki hikâyenin, kahramanlar ve olay örgüsünde kullanılan motifler
yönünden Anadolu sahasında kaleme alınmış Işk-nâme, Hurşid-nâme, Hüsrev ü Şîrîn ve
Süheyl ü Nev-bahar mesnevîlerine etkisi üzerinde durulacak; İlâhî-nâme’nin, bu
mesnevîlerin prototipi olduğu ispatlanmaya çalışılacaktır.

Araştırma Makalesi
Research Article
Yeşim IŞIK
Yrd. Doç. Dr. | Assist. Prof. Dr.
Gümüşhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Gümüşhane-Türkiye
Gümüşhane University, Faculty of Letters, Department of Turkish Language & Literature, Gümüşhane-Turkey
yesimisik@gumushane.edu.tr
AHMED-İ ŞAMLU’NUN ŞİİRİNİN OLUŞMASINDA NAZIM HİKMET’İN
ETKİSİ
Özet
Nazım Hikmet Türk edebiyatına şekil ve içerik açısından önemli yenilikler getiren Cumhuriyet
Dönemi’nin önemli bir şairidir. Onun şiirinde alışılagelmiş uyak düzeni kalkmış, yerini iç uyak denilen
bir ses düzeni almıştır. Bu iç uyak düzeninde, benzer sesler veren sözcükler, şiirin içine –belli bir mimari
gerekliliğe göre- serpiştirilir.
1967 yılından itibaren İran’da eserleri Farsçaya çevrilmeye başlanan Nazım Hikmet’in şiiri, İran modern
şiirinin önde gelen şairi Ahmed-i Şamlu’nun dikkatini çekmiştir. İran modern edebiyatının önde gelen

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or
TurkicVolume 7/2 Spring 2012, p.557-575 , ANKARA/TURKEY
ABDÎ’NİN NİYÂZ-NÂME-İ SA’D Ü HÜMÂ MESNEVİSİ
Hasan GÜLTEKİN*
ÖZET
Bu çalışmada XVI. asır Divan şairlerinden Abdî’nin Niyâz-nâme-i
Sa’d u Hümâ adlı mesnevisi incelenmiştir. Kısa bir mesnevi olan Niyâznâme-i
Sa’d u Hümâ iki kişi arasındaki aşk hikâyesini anlatmakla
birlikte, iki kahramanlı aşk hikâyesi konulu klasik mesnevilerden,
üçüncü bir âşık kahraman bulundurmasıyla farklılık göstermektedir.
Bu diğer âşık, hikâyede heyecan unsuru olarak yer almaktadır.
Olayların anlatımında herhangi bir giriftlik yoktur. Hikâyenin kurgusu,
masalsı özellikleri olan kişi ve mekânlarla kurulmadığı için gerçekçidir.
Konusu Şiraz’da geçmesine rağmen, tercüme bir mesnevi değildir. Şair,
bu eserini özgün bir eser olarak kurgulamış olup telif bir eser ortaya
koymuştur. Bu çalışmaya konu olan mesnevinin transkripsiyonlu metni

SÜLEYMAN NAZİF’E GÖRE İRAN EDEBİYATININ EDEBİYATIMIZA TESİRİ
Alim YILDIZ*
Anahtar kelimeler: Edebiyat, İran Edebiyatı, Süleyman Nazif.
Öze:
Türklerin İslam’ı kabul etmeleriyle birlikte İran Edebiyatının Türk Edebiyatına
büyük etkisi olmuştur. Türk şairler yüzyıllarca İranlı şairlerin etkisinde kalmışlar ve
İran Edebiyatından bir çok eseri Türkçe’ye tercüme etmişlerdir.
İki bölümden oluşan makalemizde Süleyman Nazif’in Edebiyat-ı Umumiye
Mecmuasında “İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri” başlığıyla yayımlanan
makalesi değerlendirilmiş ve ikinci kısımda bu makale Osmanlıca’dan yeni Türk
harflerine aktarılmış ve gerekli yerlerde dipnotlarla açıklamalar getirilmiştir.
The Influence of the Persian Literature on Our Literature in Suleyman
Nazif’s Opinion
Abstract
Key words: Literatür, Persıan literatür, Suleyman Nazif
The Persian Language had a great effect on the literature created by Turks after

SA'İB-İ TEBRIZI'NİN HAYATI VE ESERLERİ
Prof. Dr. Ali GÜZEL YÜZ
Özet
İran ve Azeri Türk edebiyatının 17. yüzyıl ünlü şairi Sü'ib-i Tcbrizr'nin
hayatı. seyahatlerii şiirleri ve eserleri hakkında bilgiler verilmektedir.
Anahtar Kelimeler. Saih-i Tcbrizi, İran edebiyatı, Azeri edebiyatı, Fars şiiri
Abstract
Süib-i Tebriz! was a famous poet of Persian and Azarbuijan litcrature in
xvıı. century, This article deals with his life, travels, pocts and his works.
Key words: Sa' ib Tabrizi. Iranian literature. Azari literaturo. Persian pocm
İran ve Azeri Türk edebiyatının ünlü simalarından olan ve Sa'Ib
mahlasıyla tanınan Mirza Muhammed Ali, Safevi döneminin ünlü şairi Mirza
Abdurrahim' in oğludur. Doğum yeri ve tarihi konusunda ihtilaflar vardır.
Kaynakların çoğunda 1601-1607 yılları arasında Isfahan'da doğduğu ifade
edilmekle birlikte Kısas-ı Hakan! adlı eserin sahibi Velikuli Big Şarnlu'ya göre
ıse 1601 yılında Tebriz' de dünyaya gelmiştir. ı

EKBER RÂDÎ VE BÂRÂN ADLI ÖYKÜSÜ1

Çev. Pelin Seval ÇAĞLAYAN*

Özet

Ekber Râdî (1318-1386 hş./1939-2007 m.) modern İran edebiyatının
tanınmış öykü ve oyun yazarlarındandır. Asıl mesleği öğretmenlik olan yazar,
çocukluk yıllarından itibaren öykü yazmaya büyük bir ilgi duymuştur. Dönemin
önde gelen öykü yazarı Sâdık Hidâyet’in etkisi altında kalmıştır. Oyunları
Rus tiyatro yazarı Anton Çehov ve Norveçli oyun yazarı ve şair Henrik Ibsen ile
karşılaştırılmıştır.
1959 (1338 hş.) yılında Tahran’da yayınlanan günlük gazete Ittılaât
tarafından düzenlenen öykü yarışmasında ‚Bârân‛ (Yağmur) adlı öyküsü
birincilik ödülünü almıştır. İnce ve ayrıntılı tasvirlerle, kısa ve anlamlı cümlelerle
süslediği öyküsünde sade bir dil kullanmıştır. Yazar, bu öyküde çiftçilerin
kuraklıktan dolayı ürün alamamaları nedeniyle çektikleri sıkıntıların ve
endişelerin bir aile üzerindeki etkilerinden bahsetmiştir.
Bu çalışmada Ekber Râdî’nin hayatı kısaca anlatılmış ve söz konusu Farsça